Соңғы күндері желіде еріктілер Қазақстанға келген Ресей азаматтарын құшақ жая қарсы алатын видеолар қызу талқыланып жатыр. Қамқор жандар келушілерді тамақпен, баспанамен қамтамасыз етуде.
Халқымыздың ең бір таңғаларлық қасиеті – қонақжайлылық пен жанашырлықтың шығу тарихы туралы esquire.kz жазады Tengrinews.kz сілтеме жасап.
Шоқан Уәлиханов атындағы Тарих институтының жетекші ғылыми қызметкері Салтанат Асанованың айтуынша, қазақтың қонақжайлылығының тамыры Алаш хан дәуірінен (15 ғасыр) бастау алады.
«Қазақ менталитетінің ерекшелігі — қонақжайлылық мәдениетіміздің, тұрмыс-тіршілігіміздің ажырамас бөлігі. Алаш ханының үш ұлы болғаны туралы әдемі аңыз бар. Кейінірек олар жүздердің негізін салушы болды. Алаш хан өлер алдында ұлдарын жинап алып: «Отырықшы өмірге қарағанда, көшіп-қонып жүрсе, көшпелі өмір жағдайында отбасына баспана мен тамақ таба алатын айтады. Көшпенділер ұзақ сапарға өздерімен бірге азық-түлік ала алмайды. Сондықтан бір-біріне қонаққа барғанда тамақ пен жатын орынмен тегін қамтамасыз етіп, қонақ қылып күтеді. Осы дәстүрді жоғалтпай, конак-асы құқығын пайдаланыңдар – тегін баспана мен ауызашар беріңдер. Менің байлығымның төртінші үлесін қабыл алыңдар, оны араларыңда бөлінбейтін ортақ меншігі деп санаңдар, халық игілігіне пайдаланыңдар деп өсиет қалдырған», — деп Асанова халық арасында кең тараған қонақжайлылық дәстүрі туралы айтып берді.
Сондықтан оның айтуынша, түркі халықтары бір-біріне емін-еркін барып, Алаша хан өсиет еткен құқықты әлі де пайдалана алады.
«Яғни, қонақжайлылықты ұлттық салт-дәстүрдің бірі, яғни, ұлттық дәстүр деп санаймыз. Қазақ халқы 19-20 ғасырларда басынан өткерген алуан түрлі жаңғыру процестеріне байланысты ұлттық дәстүрлерінің біразынан таса қалған еді. Бірақ дастархан жаю ешқашан жойылмаған этнографиялық дәстүрге айналған» – деп түсіндірді тарихшы.
Тарихшы Жақсылық Сәбитов сонау Сиңну мен Ғұн заманында шетелдіктер қазақ даласынан пана мен еркіндік тапты деп есептейді. Оның айтуынша, 18 ғасырда қазақ даласы Ресей империясынан да, Жоңғар хандығынан да, басқа державалардан да босқындардың басты панасына айналды.
«Мәселен, Ресейде татар әскерлерінің көбісі қызмет еткісі келмей, Жәңгір ханға жиі қашып жатты. Орыс билігі оларды ұстап беруді талап етті. Жәңгір хан қашқындары жоқ екенін, оған жақында келгендердің қарақалпақтар екенін айтты. Ол қара қалпақ киген татар сарбаздарын қарақалпақтарға берді. Империя шенеуніктері бұл айырмашылықты байқамады. Осылайша қалпақ руы пайда болды, оны кейде ноғай-қазақтарға жатқызады.
Дәл осындай оқиға Шығыс Қазақстанда да болды. Онда татар сарбаздары мен молдаларының ұрпақтары Ноғай-Тұқым дивизиясы Шала-казактардың тұтас бір руын құрады. Генетика бойынша татар шыққаны да расталады.
Ал орыстар қашып кетті. Снияздың бір түрі бар, бұлар Ресей империясынан қашып келген орыстардың ұрпақтары деген болжам бар», — дейді тарихшы.
Сондай-ақ, оның айтуынша, 18 ғасырда башқұрттар арасында көптеген көтерілістер болған. Жеңілгендер қуғын-сүргіннен қазақ даласына жиі қашып жатты. Атақты башқұрт Шыңғысид Қарасақал Орта жүз қазақтарына барып, кейін Қабанбай батырмен бірге тұрады.
Салтанат Асанованың айтуынша, 20-шы ғасырда қазақтар өз тарихындағы ең қасіретті кезеңде, шын мәнінде жойылу алдында тұрғанда, басқа, езілген халықтармен салыстырғанда өзін жақсы жағынан көрсетті.
«Мұны барлық халық мойындайды. Әлеуметтік желіде немістердің әлі күнге дейін қазақ халқына алғыс айтып, бешбармақ туралы, салт-дәстүрлер туралы көптеген видеолар бар. Өйткені қазақ халқының жан жылуы мен қонақжайлылығы ұмытылмас әсер қалдырған. Тарихи отанына келгеннен кейін олар Қазақстандағы сол бейнелі өмірді және оларға деген көзқарасты есте сақтап, құрмет көрсетіп, алғыс айтуды тоқтатпайды.
Ең қиын кезеңде бізге 1,2 миллионға жуық адам жер аударылды. Ал 1930 жылдары біз аштықтан аман қалдық және өзіміз миллионнан астам адамнан айырылдық. Яғни, біз іс жүзінде санымыздың 40 пайызын жоғалттық. Осы сұмдықтарға қарамастан, қазақ халқының қонақжайлылығы туралы тамаша мысалдар бар. Мысалы, АЛЖИР тұтқыны Гертруда Платаистің естеліктері бойынша жазылған «Құрт – асыл тас» поэмасын бәрі біледі», — деді Асанова.
Ол XX ғасыр қазақтың қонақжайлылығының ең күшті үлгісі болғанын, оны әлі күнге дейін күрдтер, корейлер, шешендер есте сақтайтынын айтты.
Салтанат Асанова қонақжайлылық тек достық қана емес, үлкен батылдықтың белгісі деп санайды.
«Бөтен адамды үйіңе кіргізіп, баспана беріп, үйінде ұстау да ерлік. Көпшілік қорқады. Ал қазақтар қорықпайды», — деп қосты ол.
Жақсылық Сәбитов мұндай дәстүрдің себебіне тоқтала келе, даланың адам өміріне деген көзқарасы қашанда басқаша болғанын айтады.
«Босқындарды қабылдау және оларға көмектесу көшпелі қоғамның дәстүрінде әрқашан болған. Менің ойымша, бұл адам өмірі далада самодержавиелерге қарағанда әлдеқайда жоғары бағаланғандықтан болды.
Мұнда адамдар қашып, еркіндік тапты. Және ешкім күткен ксенофобия болған жоқ. Мысалы, 20-ғасырдың бірінші жартысында ксенофобия үлкен орын алған Еуропа мемлекеттерінде бейтаныс адамдар онша жақсы қабылданбады», — деді тарихшы.
Қорытындылай келе, ол босқындарды қоныстандыруды адам капиталының артуы деп санайтынын, оның айтуынша, ең бастысы, келген азаматтардың өздері қашып кеткен елдердің саяси көзқарастарын қабылдамауынан деп санайтынын айтты.
