Қазақстанда мектептегі буллингінің алдын алу ережесі әзірленді. Бұл — әзірлеушілердің айтуынша, мектептегі және басқа да оқу орнындағы қудалау жағдайын тиімді тоқтататын нұсқаулық.
Ұсынылған шаралардың қаншалық тиімді екені туралы сәл кейінірек айтамыз. Ал қазір жобаның «Ашық НҚА (нормативтік құқықтық актілер)» сайтында жариялануының өзі өткен жылдар ішінде болған қоғам өміріндегі біршама символдық кезең екенін айтып өтейік. Мәселені мойындаудан консерватив бас тартудан бұрынғы экзотикалық терминді бюрократиялық тіл мен күнделікті мәдениеттің ресми ережесін енгізуге дейінгі берік қашықтық.
Шындығында, ресми түрде таңдалған сөз қазір бұқаралық ақпарат құралдарында, әлеуметтік желілерде немесе мұғалімдердің, психологтардың, әлеуметтанушылардың, сондай-ақ өзін «ата-ана қоғамы» деп атайтын мамандығы да, құзыреттігі де түсініксіз адамдар қатысатын тақырыптық шараларда сөзсіз болатын пікірталастарға кедергі сияқты.
Ата-аналарды мектептегі зорлық-зомбылық мәселесі, еліміздің суицид тізіміндегі олимпиадалық орны, жасөспірімдер арасында жаңа қарым-қатынас мәдениетінің қалыптасуы емес, таза отандық менталитет өрістеріне батыстың жауласушы идеологиялары басып кіруі алаңдатады.
Иә, әрине, біз толық түсінікті емес, ерекше қауіп төндіретін «хабарламасы бар» күрескерлер жайлы айтып отырмыз. Ондай «хабарламаның» орындалуы барлық рухани байланыс пен қасиетті нормалардың жойылуына қауіп төндіреді.
Бірнеше жыл бұрын бұл комьюнити мүшелері тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы жаңа заң қабылдануына қарсы наразылық шеруіне батқан еді. Міндетті вакцинация мәселелерінде (әдетте, қараңғылық көзқарасы қорап-қорап боп келеді) олар өз жағына айтарлықтай кең әлеуметтік топтарды тартып, мемлекетті балалар өміріне қауіп төндіріп, дәлелді медицинаны «жеке пікір» деңгейіне дейін төмендету құқығымен олар үшін балама заңдар қабылдауға мәжбүр етті.
Олар «буллингіні» қазақ жастарының психикалық денсаулығына, тіпті өміріне қауіп төндіретін уытты әдет ретінде емес (өзін-өзі өлтірудің ең көп таралған себептерінің бірі), баланың денесі мен мінезін ересектердің қатал сынағына дайындайтын зорлық-зомбылықтың жақсылығын жоққа шығаратын ұғым деп ұнатпайды. Бұл олардың позициясын асыра айтқандық емес. Бұл адамдар отбасылық зорлық-зомбылық туралы заңды талқылау кезінде осындай уәж айтты, ол заңда осы ұғым да болған еді.
Мемлекеттік аппарат енді аса көп болмаса да, айқайлаған тұлғалардың айлалы бопсалауына төтеп бере ме, жоқ па, белгісіз. Бірақ мәселе, әрине, осындай топтардың әрекетіне немесе көпшіліктің қатал көзқарастарына ғана байланысты емес, өз алдына өте өзекті күйі қала береді.
Мемлекеттің өзі жүйелі әдістер арқылы шешуге тиіс мәселенің бар екенін мойындағанымен, нақты не істеу керек екенін толық түсінбейді. Ал жарияланған құжат – осындай шатасудың аянышты көрінісі. Ең жақсы деген күннің өзінде, ол қалай модернизациялауға болатынын көрсетпей-ақ ұзақ уақыт бойы сақталатын профилактикалық тәжірибелерді қамтиды.
Жазбаша, ауызша үндеу немесе кез келген коммуникация түрі, соның ішінде интернет (әлеуметтік желілер) арқылы оқу процесі мен педагогикалық іс-әрекет барысында қорқыту фактілері анықталатыны туралы білім мұғалімдер мен мектеп басшылығын қалай байытатынын елестету қиын.
Білім беру процесінің басқа қатысушыларын осы процесс қатысушыларының жеке басын, ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлау мақсатында кез келген әрекеттерді жасауға тыйым салу туралы жазбаша хабардар ету сияқты шара өз алдына қаншалық тиімді болуы мүмкін?
Мұндай әрекет бастамашылары оларды рұқсат етілген деп санағандықтан, осы уақытқа дейін мұндай әрекеттер жасалды ма?
Ақпараттық-түсіндіру іс-шараларын ұйымдастыру мен өткізуге және қудалаудың (буллинг) алдын алуға, оны болдырмауға және анықтауға бағытталған ескерту жүйесіне нақты не кіреді?
Өйткені, шын мәнінде, негізгі мәселе — практикалық. Бірақ құжат мәтінінде ешқандай нұсқау жоқ, тек декларация бар. Оның мазмұны тәртіп сақшыларына арналған «қылмысқа қарсы күрес» деген кеңеске ұқсайды.
Мектеп оқушылары арасындағы зорлық-зомбылықпен күресу жалпы білім беретін мектепті реформалаумен тығыз байланысты екені анық. Бұл іргелі операцияның қажет екені бұрыннан өз-өзінен белгілі болды. Бұл туралы ел басшылығы, білім басқармасы (осы реформалар аясында жуырда екі министрлікке бөлінді), мұғалімдердің өзі, оқушылар мен олардың ата-анасы айтып жатыр. Дегенмен әлі күнге дейін қандай жаңа модель құрғымыз келетіні туралы нақты түсінік те, ресми түрде жарияланған мақсаттарға қол жеткізіп, оны іс жүзінде қалай жүзеге асыруға болатын нақты сценарий де жоқ.
Ілияс Қалиев